Een buitenbeentje in Europa dat zijn eigen druivenrassen trouw is gebleven en waar mondiale druiven tot op heden nauwelijks voet aan de grond gekregen hebben. Het is een ware schatkamer met vele tientallen rassen waarvan buiten de eigen streek nog nooit iemand gehoord heeft. Toch kun je Portugal allesbehalve ouderwets noemen. Ook hier heeft men zijn voordeel gedaan met technische verworvenheden. De wijnen hebben daardoor aan finesse gewonnen, terwijl hun authenticiteit onveranderd gebleven is. In de meeste gevallen gaat het trouwens om assemblages van diverse druivenrassen. Portugal heeft er honderden van.

Het noorden van Portugal: 2000 jaar wijngeschiedenis

Rotstekeningen uit de steentijd vormen het bewijs dat er in Noord-Portugal zo’n 22.000 jaar geleden al mensen èn paarden woonden. Over wat zij aten en dronken is maar weinig bekend. In elk geval bracht de komst van Romeinen ook de wijnteelt naar het Iberisch schiereiland. Vanaf de eerste eeuw van onze jaartelling gingen de eerste wijnstokken in Portugal de grond in, om daar op Romeinse wijze godendrank van te maken. Ongetwijfeld zijn toen de allereerste pogingen gedaan om de heuvelachtige hellingen langs de Douro te bewerken tot wijngaarden.

In een gebied met een grote afwisseling aan bodemsamenstelling, hoogteligging en klimaat zal dat voor de Romeinen een gepaste uitdaging zijn geweest. Er was namelijk één belangrijke overeenkomst met de Romeinse thuislanden: net als in Italië is er in Portugal een enorm areaal aan heuvels en bergen die door hun zonligging geschikt zijn voor wijngaarden. Het is zeker dat in deze streek met haar prachtige natuur en vele zonuren al in de Romeinse tijd wijn werd gemaakt. Er is echter weinig bewijs dat deze wijn ooit over de regiogrenzen kwam.

Vele eeuwen later, we slaan de noest werkende monniken vanaf de 12^e eeuw die zich ook met wijnmakerij bezighielden even over, groeit Portugal vanaf 1400 uit tot een wereldrijk van ongekende omvang. De mondiale handel wordt gedomineerd door Portugezen, die van oost tot west hun invloed laten gelden en geduchte concurrentie vormen voor de Nederlandse expansie-ambities.

In de vele vaten die de wereld in die tijd overgaan zit soms ook wel sterke drank, maar wijnexport overzee zit er nog niet in: wijn blijft niet lang goed in klotsende vaten op een deinend schip. In de tweede helft van de 17^e eeuw volgt de logische innovatie: Portugezen ontdekken dat extra alcohol in hun wijn deze veel langer houdbaar maakt. Port is geboren.

Het blijft enigszins mysterieus waarom juist het noordelijk deel van Portugal zich zo lang op volle kracht toegelegd heeft op het maken van Port. Bekend is wel dat die productie hoogte- maar ook dieptepunten kende, zowel in kwantiteit als in kwaliteit. Wat ons betreft was één van die hoogtepunten vooral het besef dat de meer dan 80 verschillende authentieke druivenrassen in de streek méér kunnen opleveren dan uitsluitend Port, ook al is dat de beste ter wereld.

In een stuk land met zoveel druiven, op verschillende bodems en verschillende hoogtes, zijn de mogelijkheden uiteindelijk eindeloos. Een jaar of twintig geleden is een ware revolutie ingezet door diverse Portugese wijnhuizen om die mogelijkheden tot uiting te brengen in wijnen van uitstekende kwaliteit.

Hoewel Portugal en Spanje maar weinig met elkaar gemeen hebben, is er toch iets wat ze delen: een grote verscheidenheid aan klimatologische condities. Ook in Portugal heb je verrassende verschillen, van nat en koel in de noordelijke Minho tot zonnig en warm in de zuidelijke Algarve.

Douro:
De Douro is van oudsher het gebied in Portugal waar de befaamde Porto werd geproduceerd: een versterkte wijn, die zijn versterking vooral nodig had om de reis naar Engeland te overleven, waar Porto eeuwenlang een geliefde drank was. 300 jaar portwijnproductie heeft een enorm arsenaal aan wijngaarden achtergelaten. Deze bevatten altijd al een grote variatie aan druivensoorten en die is zeker niet afgenomen in de loop der jaren; je komt hier een strikte keuze uit de aanbevolen rassen (zoals Touriga Nacional, Touriga Franca, Tinta Roriz) tegen, maar net zo goed een gemengde aanplant met wel 30 verschillende rassen door elkaar. De mogelijkheden zijn eindeloos omdat er maar liefst 80 verschillende druivenrassen zijn erkend binnen de DOC Douro. De verschillende rijpingstijden die dat met zich meebrengt, maken het beheer van de wijngaard niet eenvoudig, zeker niet gezien de grote afwisseling qua bodemsamenstelling en klimaat. Naast leisteen is er op grotere hoogten graniet, en naast zee-invloeden aan de kust zijn er in de Douro ook wijngaarden op 800 meter boven zeeniveau. Al deze omstandigheden samen zorgen voor een bijzonder breed palet aan smaken en stijlen. Voor de avontuurlijke wijnliefhebber blijft de Douro dan ook een schatkist vol nieuwe ervaringen.
Dão
Een mild klimaat, een vallei omgeven door bergen en de laagste gemiddelde temperatuur in augustus en september, de maanden die zoveel verschil maken voor de wijnbouw: deze bijna perfecte omstandigheden komen we tegen in de Dão. De meeste wijngaarden liggen bovendien op meer dan 400m hoogte en naar het zuidoosten van de streek toe stijgen we zelfs tot boven de 800m, waardoor de rijping van de druiven zeer gelijkmatig gebeurt en de nodige zuren behouden blijven.Het plateau van de Dão is samengesteld uit graniet, wat kansen biedt om wijnen te maken met een uitgesproken mineralig karakter.
Toch is dit gebied weerbarstig: de regio kent vele ontoegankelijke, rotsachtige gebieden. De percelen zijn klein en jonge, ambitieuze wijnmakers hebben moeite een plekje te veroveren. Een handvol producenten weet hier echter zeer verfijnde, complexe wijnen te maken. De Região Demarcada Dão staat dan ook garant voor pure elegantie met een enorm potentieel.
Bairrada
Het kleine wijngebied Bairrada ligt tussen Coimbra en de mooie kuststad Aveiro; van noord tot zuid amper 30 kilometer op de kaart. De troeven van deze streek zijn de afkoelende invloed van de oceaan èn de lokale Bicaldruif, die volle maar tegelijk verfijnde witte wijnen levert. Hier wordt ook een bijzonder goede Espumante ofwel mousserende witte wijn gemaakt. Voor rood was er van origine de Bagadruif, maar deze levert alleen op de juiste bodems een goed resultaat. Maar liefst 2000 kleine eigenaars telen druiven in Bairrada. De meesten daarvan verkopen hun druiven, want hun opbrengst is te klein om zelf wijn te maken en op de markt te brengen. De afgelopen decennia kwamen nieuwe wijnmakers in de streek die hier in Bairrada potentie zagen, maar dan moest er wel vernieuwing komen in snoeimethoden, oogsttechnieken en selectie van druiven. Inmiddels is er een cluster kleine producenten, die kennis en ervaring met elkaar uitwisselen en zo komen tot optimale technieken. Het heeft de afgelopen jaren geleid tot enkele glorieuze wijnen die het proeven meer dan waard zijn.
Alentejo
Kruidig en krachtig, daarvoor kun je in de Alentejo (de overkant van de Taag) goed terecht. In dit glooiende landschap ten zuidoosten van Lissabon, vol olijfbomen en eiken, is er genoeg plaats voor een vijfde van de totale wijnproductie in Portugal. Het is hier onfatsoenlijk warm, wat de wijnmakerij lastig maakt. Maar ook in deze regio zijn er gebieden waar de temperatuur milder is en daardoor beter geschikt voor prachtige wijnen. De geschiedenis van dit wijngebied is indrukwekkend: er zijn archeologische vondsten die wijzen op wijnbouw van vóór de Feniciërs (1200 v.C.). Vanaf de jaren 1980 is hier hard gewerkt om de DOC Alentejo, met hulp van de EU, van de grond te tillen. Met name de rode wijnen zijn hier succesvol gebleken. Ze zijn zeer geliefd bij de Portugezen zelf, maar de kwaliteit van enkele wijnproducenten is zo hoog dat wij u graag verrassen met wijnen uit de Alentejo.
Minho
Dankzij het koele en vochtige klimaat in het noorden van Portugal worden wijnen uit de Minho regio gekenmerkt door een onweerstaanbare frisheid. Waar de eenvoudige Vinho Verde meestal een blend is van diverse druivenrassen, kiezen wijnmakers steeds vaker voor een beperktere selectie, met de alvarinhodruif op kop. Wijnen van de alvarinho hebben een intens aroma en een zeer verfijnde en fruitige smaak, met betere zuren. Hierdoor ontstaat een complex aromapalet dat zich door flesrijping extra kan ontwikkelen.Van oorsprong was de Alentejo het gebied waar wijnranken bovenop pergola’s en struweel werden gezet. In elk achtertuintje in Vinho Verde vind je inderdaad nog deze ‘waslijnconstructies’, maar voor kwaliteitswijnen is de omslag naar meer efficiënte systemen inmiddels wel gemaakt.
De twee dorpen Monçao en Melgaço, in de vallei van de Minho, zijn van oudsher de bron van de beste wijnen. Terwijl in de rest van de Vinho Verde de wijngaarden zijn aangeplant met een mix van soms wel 10 of meer verschillende druivenrassen, staat hier de alvarinho prominent op één. Behalve in Monçao en Melgaço zien we ook in andere subregio’s een kwaliteitsevolutie.
Lisboa
In de streken rondom de dynamische hoofdstad wordt minstens zo hard gewerkt als in Lissabon zelf. De wijngaarden strekken zich uit tot bijna 100 kilometer ten noorden van Lisboa, en hier ligt een rijke geschiedenis van wijnmakerij. Maar door uitbreiding van hoofdstedelijke activiteiten kwamen veel wijnboeren in het nauw, en ook de afnemende animo voor de kwalificaties van de DOP’s geeft aan dat er hier een frisse wind nodig was. En die is er gekomen: jonge wijnmakers hebben de afgelopen jaren met relatief weinig middelen een wijngaard kunnen vinden en durven de concurrentie met de 15 coöperaties in de regio aan te gaan. Een nieuwe, ambitieuze generatie verricht hier wonderbaarlijk werk: met kleine volumes en een mix van ambacht en vernieuwing maken zij fascinerende wijnen van uitstekende kwaliteit.
Madeira
Het vulkanische eiland Madeira ligt op ruim een uur vliegen vanaf Lissabon en 640 kilometer voor de kust van Afrika. Het is een eiland zo steil als een ijsberg en zo groen als een weide, met een bodem die vooral bestaat uit basalt met een laagje klei. De bijzondere bodem, die rijk is aan magnesium en ijzer, arm aan kalium en met voldoende fosfor, zorgt voor de unieke zuurgraad in de wijnen van Madeira. Kleine wijngaarden bepalen het landschap van dit bijzonder vruchtbare eiland. Ondanks de zeer zuidelijke ligging is het er regenachtig en mild, het wordt hier zelden warmer dan 26 graden. Klassieke witte druiven worden hier volop verbouwd: Sercial, Verdelho, Boal en Malvasia. Net als in Noord-Portugal (bijvoorbeeld Vinho Verde) worden de wijnstokken boven hoofdhoogte geteeld zodat eronder ruimte vrijkomt voor andere gewassen.Madeira kan variëren, naar gelang de druif, van droog tot zoet, van goudgeel tot een bruine kleur. Door de enorme elegantie van de wijn is deze wijn bijzonder veelzijdig in het gebruik.
De grote diversiteit van smaken is nog indrukwekkender als je weet dat Madeira gerust tot 2 eeuwen oud kan worden. Zo lang hij op het vat blijft liggen, blijft de wijn verder concentreren, en krijg je elk jaar meer intensiteit en kracht door oxidatie.

Etikettering
De Portugese wijnwet onderscheidt twee herkomstbenamingen voor kwaliteitswijnen:

Denominação de Origem Controlada (DOC), evenals de appellation contrôlée in Frankrijk toegekend aan wijnen van het hoogste niveau.
Indicação de Proveniencia Regional (IPR), enigszins te vergelijken met Vin de Pays. Net als de DOC aan allerhande regels gebonden en soms een opstap in die richting.
Vinho Regional, in de lijn van de IPR maar dan van toepassing op grotere gebieden.

De typisch Portugese term garrafeira betekent zoveel als speciale selectie en wordt gebruikt als aanduiding voor rode wijnen uit zeer goede jaren met minimaal 3 jaar rijping – op hout en op fles – voor hij op de markt mag komen.

Port
Portugals grootste troef is port. De wijn dankt zijn naam aan de havenstad Porto, maar komt uit de Dourovallei. Je vindt hier een van de spectaculairste wijnlandschappen ter wereld met terraswijngaarden op steile graniethellingen. ‘s Zomers is het er brandend heet, ‘s winters ijskoud. De Dourovallei werd al in 1756 afgebakend en is daarmee het oudste gereglementeerde herkomstgebied ter wereld. Port zelf is een versterkte wijn. Door de gisting te onderbreken door toevoeging van wijnalcohol behoudt de wijn zijn restsuikers en krijgt hij tevens zijn relatief hoge alcoholpercentage. Port staat niet voor één enkele wijn, maar voor een hele serie wijnen. Wijnen met heel verschillende stijlen en smaken als gevolg van verschillen in het mengen en opvoeden van de basiswijnen:

White Port – witte port, droog, halfdroog of zoet van smaak. Gemaakt van witte druiven.
Ruby Port- een port waarvan de levendige rode kleur doet denken aan die van de edelsteen robijn. Een levendige jonge wijn met vurige fruitigheid en een constante kwaliteit.
Tawny Port – port met normaliter 3 tot 5 jaar rijping op vat. Hoe ouder de wijn is, des te meer oranje reflexen, soepelheid en finesse hij vertoont.
Vintage Character – ietwat misleidende benaming voor een eersteklas Ruby met vijf jaar houtrijping. Anders dan de naam doet vermoeden is dit een blend van basiswijnen uit verschillende oogstjaren.
Old Tawny Port – bepaalde tawny’s dragen een leeftijdsaanduiding: 10 years, 20 years, 30 years, of over 40 years old. Ze zijn samengesteld uit wijnen van diverse oogstjaren waarvan de gemiddelde leeftijd op het etiket is aangegeven.
Colheita – tawny van één enkel oogstjaar. Rijpt lang op vat, van zijn prille jeugd tot aan het moment van bottelen. Evenals het oogstjaar vermeldt het etiket ook het tijdstip van botteling.
Late Bottled Vintage Port – L.B.V- wijn van één enkel oogstjaar, dat met het jaar van botteling aangegeven is op het etiket. Rijpt 4 tot 6 jaar op vat voordat hij gebotteld wordt. Iets lichter, maar ook makkelijker toegankelijker dan een ‘echte’ Vintage.
Vintage Port – wijn van één enkel, uitzonderlijk goed oogstjaar. Wordt dus niet gemengd. Ondergaat een opvoeding van twee jaar op vat en voltooit zijn rijping op fles. Ontwikkelt zich langzaam en vormt daarbij bezinksel, wat decanteren noodzakelijk maakt.

Behalve de uit verschillende wijngaarden samengestelde Vintage met alleen de naam van de producent is er ook de Single Quinta Vintage. Deze is afkomstig uit één enkele wijngaard (quinta) en draagt de naam van die wijngaard.